Het concept van salutogenese

De term salutogenese komt uit het Latijn. Salus betekent ongedeerdheid, redding, geluk. Genesis is Grieks en betekent ontstaan. Letterlijk zou men het kunnen vertalen als: Het onstaan van Gezondheid of welbevinden. De medisch socioloog Aaron Antonovsky (1923 – 1994) verwierp in zijn theorieën het traditionele medische model, dat volgens hem een tweedeling tussen ziekte en gezondheid maakt. Hij zag het verschil tussen ziekte en gezondheid als een graduele overgang. De twee eindpunten worden nooit volledig bereikt. Geen enkel levend persoon is volledig ziek of volledig gezond. Zelfs bij een terminaal zieke persoon zijn delen of afzonderlijke organen nog gezond. Anderzijds heeft elke schijnbaar volledig gezonde persoon ook een gebrek. Denk maar aan bijziende mensen die zonder hun bril verloren zouden zijn, maar verder gezond zijn.

De belangrijkste vraag is nu: In welke richting ben ik opweg? Leef ik in de richting van gezondheid of in de richting van ziekte? Iedereen neemt zijn eigen individuele positie tussen de twee eindpunten in. Hij ziet gezondheid niet als een toestand, maar als een proces. Het verlies van gezondheid is een natuurlijk en aanwezig proces. In de volksmond wordt gezegd: Bij de geboorte begint men al te sterven. Vanuit dit oogpunt moet de gezondheid steeds opnieuw worden opgebouwd. Laten we nu nadenken over wat de gezondheid bevordert

Begrip en vertrouwen

Wanneer ik begrijp wat er in mijn leven en in mijn omgeving gebeurt, althans tot op zekere hoogte, dan kan ik er veel beter mee omgaan. Als ik weet waar ik vandaan kom, waarvoor ik leef en waar ik naartoe ga, heb ik veel meer vertrouwen in mijn leven. Dit is goed voor mijn gezondheid. Ik kan grotendeels begrijpen wat er met mij gebeurt, het is meestal voorspelbaar en verklaarbaar. Maar ik hoef niet alles te begrijpen, daar is het leven te complex voor. Het stelt me voor grote uitdagingen, maar ik kan ze overwinnen en de inspanning is de moeite waard.

Tevens mag ik ook grenzen stellen. En binnen die grenzen liggen mijn gevoelens, mijn belangrijkste activiteiten, mijn relaties met andere mensen, existentiële vragen zoals persoonlijke fouten, falen, conflicten en omgaan met de dood.

Laten we het samenvatten: Ik zou eigenlijk begrip moeten hebben van wat er in mijn leven aan de hand is, leren er mee om te gaan en het zinvol te maken. Lijden niet veel mensen omdat ze niet begrijpen wat er met hen gebeurt, omdat ze geen baan kunnen vinden of omdat hun meest bevredigende activiteit geen zin heeft? Als dit mij overkomt: Kan ik iets in mijn leven veranderen, of moet ik mijn houding herzien? Daarom past het volgende motto heel goed: God geve mij de kalmte om te aanvaarden wat ik niet kan veranderen, de moed om te veranderen wat ik wel kan, en de wijsheid om het ene van het andere te onderscheiden.

Bronnen van kracht en middelen

Voor de gezondheid is het heel belangrijk te weten waar ik kracht uit put. Sommige hulpmiddelen zitten in mezelf. Wat kan ik zelf doen om gezond te blijven? Vaak is het nodig om hulp van buitenaf te aanvaarden. Vrienden, familieleden, therapeuten en artsen kunnen me helpen. In concrete stresssituaties wordt de steun van betrouwbare gehechtheidsfiguren als een zeer belangrijke bron van gezondheid beschouwd. Ze kunnen het effect van stressvolle levensgebeurtenissen verzachten. Dit heeft een positief effect op het welzijn. Gelovigen hebben de grootste bron van kracht tot hun beschikking: God! Ben ik klaar om deze bronnen van kracht buiten mij te accepteren?

Vreugde en opgewektheid

Vreugde van het hart en een gelukkige geest werken als medicijnen. De effectiviteit van lachen is wetenschappelijk bewezen. Vrolijkheid en lachen zijn belangrijke beschermende factoren voor het hart- en vaatstelsel en het immuunsysteem. Constant verdriet en piekeren maakt mensen ziek. Vreugdeloosheid gaat met lusteloosheid en toename van vermoeidheid gepaard. Komen ook andere symptomen bij, zoals verminderde concentratie en aandacht…dan is het niet ver naar verlies van zelfvertrouwen en eigenwaarde. Depressieve mensen worden door pessimistische toekomstverwachtingen en slaapstoornissen geplaagd.

Een gezonde slaap

Een verkwikkende slaap is ongetwijfeld noodzakelijk voor een goede gezondheid. Het is bekend dat celschade en zelfs genetisch materiaal tijdens slaap en rust kan worden gerepareerd. Geleerde kennis wordt ook tijdens de slaap opgeslagen. Een periodieke afwisseling tussen geestelijke en lichamelijke inspanning en ontspanning is van vitaal belang.

Matigheid in eten houdt je jong

Veel honderdjarigen wonen op een Japans eiland (Okinawa). Als je hen vraagt naar het geheim van hun oude dag, antwoorden velen van hen: “Stop met eten voordat je helemaal vol zit”. Beperkte energie-inname houdt je inderdaad jong en gezond. Het lichaam produceert dan stoffen, sirtuïnes genaamd, die de celstofwisseling beïnvloeden. Cellen leven langer en er is meer tijd om genetische defecten te herstellen. Onze welvarende maatschappij met de kortdurige verleidingen zou er goed aan doen langzaam en met mate te eten. Dan heeft het lichaam ook genoeg tijd om het eetlustcentrum in de hypothalamus te informeren dat er genoeg voedsel is aangekomen en je je vol voelt.

Gezondheid als recht van de mens

Gezondheid is een fundamenteel mensenrecht. Maar het gaat niet vanzelf. Als iets aan zichzelf wordt overgelaten, gaat het altijd in de richting van chaos. Laten we aan kamers denken die niet opgeruimd zijn. Gezondheid is een essentieel onderdeel van het dagelijks leven. Het is een positief concept dat zowel de staat als het individu uitdaagt. Laten we ons niet concentreren naar wat mensen ziek maakt, maar naar wat hen gezond maakt of houdt. Dat is het principe van salutogenese.