Bittere kruiden voor onze gezondheid

Omdat veel mensen niet van bitter houden, heeft de landbouwwetenschap veel bittere stoffen uit wilde planten gekweekt. Zoet en mild voedsel daarentegen werkt de gulzigheid in de hand. Dit heeft niets met eetlust te maken. Waarom produceren zoveel planten ook bittere stoffen? Kunnen wij mensen hiervan profiteren?

Veel kruiden die langs de weg of in de kruidenspiraal groeien smaken bitter. Maar alleen de geneeskrachtige soorten waarvan de werkzame stof uitsluitend aan de aanwezigheid van zogenaamde bitterstoffen kan worden toegeschreven, worden medicinale drugs genoemd. Drug betekent hier geen verdovend middel, maar een plantaardige stof die als medicijn of specerij fungeert. Bij gecultiveerde planten is het gehalte aan bittere stoffen als gevolg van selectiekweek meestal veel lager dan bij wilde vormen.

Amara

In de fytotherapie worden bittere geneesmiddelen amara genoemd. Nu zijn bitterstoffen geen uniforme groep. Voor een deel kennen we hun structuur niet eens. Maar we weten wel dat terpenoïden, fenolen, alkaloïden en purines bitter kunnen smaken. Bepaalde soorten suiker zoals β-mannose en gentiobiose smaken ook bitter. Bepaalde vormen van aminozuren, de kleinste bestanddelen van eiwitten, kunnen een bittere smaak veroorzaken. Epsomzout (magnesiumsulfaat) is uit de groep van anorganische verbindingen welbekend. Het komt van nature in tafelwater voor, verhoogt de vorming van speeksel en maagsappen, stimuleert de darmbewegingen en alvleesklierafscheiding en verhoogt zo het algemeen welzijn.

Afhankelijk van welke verdere chemische verbindingen bij de vorming van de bittere smaak betrokken zijn, worden de bittere stoffen in drie grote groepen ingedeeld. Deze zijn;

Amara tonica

Geneeskrachtige kruiden die tot deze pure bitterstoffen behoren veroorzaken een intensieve stimulatie van maagsap en galafscheiding. Secretie is de afscheiding van bepaalde sappen uit klieren. Daarom is het nuttig om bitterstoffen als aperitief voor de maaltijd in te nemen. Bittere medicijnen worden vaak bij gebrek aan eetlust en voor een betere spijsvertering voorgeschreven. Daarnaast hebben ze ook een versterkend effect, helpen in geval van zwakte bij herstellende mensen, bij mensen die bloedarmoede hebben of bij zulke die nerveus of gewoon uitgeput zijn. Buitendien hebben ze ook een versterkend effect op het immuunsysteem. Typische representanten van dergelijke geneeskrachtige planten zijn centaurie of gele gentiaan.

Bittere geneesmiddelen zijn in een koudwaterextract gemakkelijk oplosbaar. Ze worden koud bereid en moeten onder tussendoor roeren een paar uur trekken. Daarna moet je het zeven en tot drinktemperatuur verwarmen. De thee moet ongezoet voor de maaltijd worden gedronken. Er is een gezegde dat een medicijn bitter moet smaken, anders werkt het niet.

Centaury is in sommige landen beschermd. Apotheken verkrijgen het geneesmiddel uit landen waar het niet beschermd is. De bittere stoffen zitten vooral in de bloemen en de stengels. Het middel is tegen verlies van eetlust, gebrek aan maagsapsecretie en maagkrampen werkzaam. Vroeger werd het ook gebruikt om koorts te behandelen. Na verloop van tijd raakt men aan de bittere thee gewend. Als u er helemaal niet aan kunt wennen, kunt u het 1:1 met pepermunt combineren.

De gele gentiaan is ook beschermd. Vroeger was het voor de bergboeren een lastig onkruid. Omdat het zo populair als aperitief was, werd het bijna van de aardbodem weggevaagd en moest onder bescherming worden gesteld. De bittere stoffen zitten in de wortel. Het werkzame bestanddeel met de hoogste bitterwaarde heet amarogentine. De stof smaakt zelfs nog bitter in een verdunning van 1:20.000. Naast het stimuleren van de eetlust, wordt gentiaan vooral bij maag-, darm-, lever- en galproblemen gebruikt. Gentiaan mag echter niet bij een zure of geïrriteerde maag gebruikt worden.

Amara aromatica

Naast de bittere stoffen bevat deze groep ook grotere hoeveelheden aromatische oliën. Daarom worden extra effecten door de essentiële oliën toegevoegd. Ze werken ontstekingsremmend, vochtafdrijvend, slijmoplossend, krampstillend en stimulerend.

Omdat essentiële oliën zeer vluchtig zijn, is doordrenken de beste manier om ze te bereiden. Het middel wordt met kokend water overgoten en men laat het ongeveer 10-15 minuten trekken. Het is zinvol om het na de maaltijd in te nemen.

Aromatische geneesmiddelen met bittere werking zijn onder meer duizendblad, alsem, benedicta (geelbloemige bittere distel) of engelwortel.

Het benedictuskruid (Cnicus benedictus) ontleent zijn naam aan het Latijnse benedictus = gezegend. In het verleden werd dit medicinale kruid gebruikt om vele ziekten te behandelen. Tegenwoordig weten we dat de bittere stof cnicine de klieren in het maagdarmkanaal stimuleert die spijsverteringssappen produceren. Ook de lever en alvleesklier worden in hun functie ondersteund. De distel heeft ook slijmstoffen die een genezende werking op geïrriteerde slijmvliezen hebben. Slecht genezende wonden kunnen met een afkooksel van het kruid gereinigd worden, omdat de cnicine werkzaam tegen gramnegatieve kiemen en grampositieve bacteriën is. Voor aambeien kunnen er sitzbaden mee gemaakt worden.

Duizendblad (Achilea millefolium) wordt ook bij maag-, darm- en galblaasklachten gebruikt en om de eetlust op te wekken. Door de essentiële olie azuleen werkt het kruid ook ontsmettend, ontstekingsremmend en krampstillend. Voor meisjes en vrouwen werkt de thee zeer goed tegen pijnlijke menstruatie en benauwdheid in de borsten vóór de ongesteldheid. Het hoge kaliumgehalte stimuleert de nieren om water uit te scheiden.

Fijngesneden worden de jonge blaadjes van duizendblad als smaakmaker voor salades, soepen, stoofschotels en zachte kaasbereidingen gebruikt.

Amara acria

Bittere stoffen die ook prikkelende stoffen bevatten worden Amara acria genoemd. Dergelijke stoffen worden zelden in inheemse geneeskrachtige planten aangetroffen. Ze zitten in gember, galangal, peper en paprika. Dergelijke medicijnen verbeteren ook de bloedsomloop. Het is nu bekend dat de spijsvertering de bloedsomloop veel meer dan algemeen werd aangenomen belast. Daarom is het echt verstandig om geen zeer zwaar verteerbare gerechten te eten als je last hebt van je bloedsomloop.

Gember (Zingiber offizinalis) wordt voornamelijk als specerij verhandeld. De prikkelende stoffen gingerol en shogaol stimuleren de spijsverteringssappen en de eetlust. Sinds kort wordt gemberpoeder ook gebruikt om reisziekte te behandelen. Het mag echter niet voor braken tijdens de zwangerschap worden gebruikt. Gember heeft ook een verwarmend effect. Het is daarom een populaire thee in de winter.

Galangal (Alpinia officinarum) lijkt qua uiterlijk en werkzame bestanddelen sterk op gember. Het is inheems in China.

De peperkorrels bevatten de scherpe alkaloïde piperidine. Daarom heeft de zwarte, ongeschilde peper een sterkere smaak dan de geschilde witte peper. In India staat peper om zijn digestieve werking bekend en ook dat het darmparasieten doodt. In de gebruikelijke doses kan het echter de slijmvliezen van de urinewegen en het spijsverteringskanaal irriteren.

Conclusie

De korte ontdekkingstocht langs verschillende geneeskrachtige en specerijplanten heeft ons geleerd dat bittere stoffen wel degelijk een helende en gezondheidsbevorderende werking hebben. Daarom moeten we er meer gebruik van maken. Vooral in het voorjaar en de zomer, wanneer we menig kruid vinden, dat vaak als (on)kruid langs de kant van de weg of in de moestuin groeit, moeten we deze bewust in onze voeding opnemen of er eventueel theekuren mee maken. Onze weiden en bossen zijn de beste apotheken! Paracelsus zei dit al in de 16e eeuw.

Eigenlijk produceren de planten de bittere stoffen voor hun eigen bescherming. Ze willen vanwege de bittere smaak niet door dieren en insecten gegeten worden. Maar zoals we gezien hebben, dienen dezelfde bittere stoffen ook ons mensen tot bescherming. Als dit niet een zeer samenhangende voorstelling van onze Schepper God is? Hij dacht aan de bescherming van onze planten en ons lichaam tegelijk. Voor de dieren bestaan er veel andere kruiden die beter verteerbaar zijn.